انواع مرخصی در قانون کار【استحقاقی – استعلاجی – زایمان】

تمامی کارکنان مشمول قانون کار در طی زمان خدمت خود، قطعاً‌ از مرخصی استفاده کرده‌اند. مرخصی یکی از حقوقی است که قانون گذار برای افراد شاغل تحت حمایت قانون کار در نظر گرفته است. بحث مرخصی کارکنان در نظر بیشتر افراد در مرخصی استحقاقی خلاصه می‌شود. در صورتیکه در قانون کار گزینه‌های بیشتری در این مورد، برای افراد مشمول تعریف شده است. در این بخش با انواع مرخصی در قانون کار آشنا می‌شویم و قوانین مرتبط با هر یک از آن‌ها را بررسی می‌کنیم.

سوالات متعددی از طرف کاربران مطرح می‌شود. از جمله اینکه ” مرخصی پنجشنبه نصف روز می باشد یا نه؟”، ” نحوه محاسبه مرخصی ساعتی در قانون کار به چه شکل است”، ” مرخصی سالانه 26 روز یا 30 روز ” در این بخش به این سوالات هم پاسخ خواهیم دارد.

مرخصی در قانون کار

یکی از حقوقی که قانون‌گذار برای کارکنان مشمول قانون کار در نظر گرفته است، مرخصی است. مرخصی یعنی شخص با انجام هماهنگی قبلی با مسئول مربوطه در محل کار خود حاضر نشود، اما حقوق آن رو را دریافت نماید. ممکن است هر یک از پرسنل جهت انجام امور شخصی نیاز داشته باشند که چند ساعت و یا یک یا چند روز در محل کار حضور نداشته باشند و به امور مربوط به خود رسیدگی کنند. قانون مرخصی، یک عامل تشویقی برای افزایش انرژی و بهبود روحیه کارکنان است.

توجه داشته باشید؛ افرادی که به صورت روزمزد یا ساعتی کار می‌کنند، مشمول استفاده از قانون مرخصی نیستند. اما کارگران فصلی و پاره وقت به شرط اینکه این موضوع در قرارداد آنها درج شده باشد، می‌توانند طبق قرارداد از مرخصی استفاده نمایند. شاید خیلی از کاربران واژه مرخصی را فقط برای مرخصی استحقاقی به کار ببرند. اما باید بدانید که مرخصی انواع مختلفی دارد که شاید بسیاری از افراد با آنها آشنا نباشند. بنابراین در ادامه با انواع مرخصی در قانون کار آشنا می‌شویم.

انواع مرخصی در قانون کار کدامند ؟

به طور کلی مرخصی‌‌ها به سه دسته استحقاقی (با حقوق) ، استعلاجی و بدون حقوق تقسیم می‌شوند. مرخصی‌ های مختلفی در قانون کار در نظر گرفته شده است. در ادامه با انواع مرخصی در قانون کار آشنا می‌شویم.

مرخصی استحقاقی

مرخصی استحقاقی پرکاربردترین نوع مرخصی در قانون کار است. طبق قانون هر شخص مشمول قانون کار در طی یک سال می‌تواند از 26 روز (با احتساب 4 روز جمعه : 30 روز) مرخصی بدون کسر حقوق استفاده نماید. پس کارکنان در هر ماه می‌توانند از 2.5 روز مرخصی استحقاقی (با حقوق) بهره‌مند شوند. کارفرمایان نمی‌توانند این حق قانونی را از کارکنان خود سلب نمایند. البته باید قبل از استفاده از مرخصی، هماهنگی لازم با مسئول مربوطه انجام گیرد و شخص نمی‌تواند بدون کسب اجازه در محل کار خود حاضر نشود. چرا که در این صورت کارفرما می‌تواند آن روز یا روزها را به عنوان غیبت غیر موجه محاسبه نماید. مشاغلی که طبق تعریف قانون کار، جزو مشاغل سخت و زیان‌آور هستند، می‌توانند به میزان 5 هفته در سال یا تقریباً‌ 3 روز در ماه از مرخصی استحقاقی استفاده نمایند.

درباره مرخصی استحقاقی دو سوأال یا ابهام بزرگ در بین افراد مطرح است، که در ادامه به این دو پاسخ خواهیم داد:

مرخصی سالانه 26 روز یا 30 روز ؟

در بسیاری از مواقع در مورد اینکه “تعداد روزهای مرخصی در طی یک سال 26 روز است یا 30 روز ؟ ” بین کارگران و کارفرمایان اختلاف وجود داشته است. برای روشن شدن این موضوع توصیه می‌کنم، ویدئوی زیر را ببینید.

مرخصی پنجشنبه نصف روز می باشد یا نه ؟

برای پاسخ به این سوال باید توجه کنید که ساعت کاری شرکت شما در پنجشنبه یه صورت نیمه وقت است یا تمام وقت! یعنی اگر ساعات کاری پنجشنبه نیمه وقت باشد، مرخصی آن روز به صورت ساعتی (نصف روز) محاسبه می‌شود. و اگر ساعات کاری در پنجشنبه تمام وقت باشد، در این صورت مرخصی در آن روز به صورت یک روز کامل محاسبه می‌گردد.

ذخیره مرخصی در قانون کار

حالا اگر شخصی از میزان مرخصی قانونی خود استفاده نکند، چه اتفاقی پیش می‌آید ؟

در صورتی‌که شخص از تمامی روزهای مرخصی خود در طی سال استفاده نکند، می‌تواند در تسویه آخر سال پول آن را دریافت کند و یا مرخصی باقیمانده خود را به سال بعد انتقال دهد. طبق قانون، امکان ذخیره مرخصی و انتقال آن به سال بعد، برای پرسنل مشمول قانون کار 9 روز و برای کارکنان دولتی حداکثر 15 روز می‌باشد.

نحوه محاسبه مرخصی ساعتی در قانون کار

کاربران زیادی درباره نحوه مرخصی ساعتی در قانون کار سوال داشتند. در این بخش به این موضوع می‌پردازیم:

مرخصی استحقاقی در قانون به صورت روزانه تعریف شده است. اما به صورت ساعتی نیز می‌توان از آن استفاده کرد. به طور مثال پرسنل می‌توانند برای انجام امور شخصی خود یک یا چند ساعت از ساعات کاری خود را مرخصی گرفته و از شرکت خارج شوند. شخصی که از مرخصی ساعتی استفاده می‌کند، موظف است در پایان مرخصی به محل کار خود رجوع کرده و حضور خود را بر روی دستگاه ثبت ورود و خروج ثبت نماید. (البته در صورتی‌که ساعت کاری روزانه به پایان نرسیده باشد.)

ادارات و سازمان‌های مختلف قوانین مختلفی جهت استفاده از مرخصی ساعتی دارند. به طور مثال در برخی از شرکت‌ها استفاده از حداکثر 4 ساعت مرخصی ساعتی در یک روز مجاز است و بیشتر از آن مرخصی روزانه محاسبه می‌گردد.

مرخصی‌های ساعتی پرسنل در طی ماه جمع شده و در صورت رسیدن به یک حد نصاب (مثلاً‌ 8 ساعت) به یک روز تبدیل می‌شوند.

مرخصی استعلاجی

یکی از انواع مرخصی در قانون کار، مرخصی استعلاجی است که برای ایام بیماری افراد در نظر گرفته شده است. هر گاه فرد مشمول قانون کار بیمار شود و نتواند در محل کار خود حاضر شود، می‌تواند از مرخصی استعلاجی استفاده نماید. البته استفاده از آن در قانون کار شرایط خاصی دارد.

• اولاً : شخص باید بیماری خود را در کوتاه‌ترین زمان به محل کار خود اطلاع دهد.

• دوماً : مرجع تشخیص و تأیید جهت استفاده از مرخصی استحقاقی، پرشک معتمد سازمان تأمین اجتماعی است. مدت مرخصی استعلاجی باید توسط کمیسیون پزشکی سازمان تأمین اجتماعی و یا پزشک معتمد این سازمان تأیید شود تا هم جزو سوابق کار محاسبه شود و هم مشمول پرداخت دستمزد ایام بیماری شود. مبلغ غرامت یا دستمزد ایام بیماری حداکثر تا ۷۵ درصد حقوق و دستمزد روزانه است که پس از تأیید مدارک پزشکی شخص بیمار توسط بیمه قابل پرداخت است. البته اگر شخص در اثر حوادث ناشی از کار بیمار شود و یا آسیب ببیند، % 100 حقوق و دستمزد روزانه و حق بیمه مربوطه به ایام مرخصی را دریافت خواهد کرد.

حداکثر ایامی که جهت استفاده از مرخصی استعلاجی در قانون کار در نظر گرفته شده است، 4 ماه است. اگر بیماری شخص سخت و صعب‌العلاج باشد، در این صورت با تأیید پزشک معتمد و شورای عالی پزشکی سازمان تأمین اجتماعی، فرد بیمار بازنشسته می‌شود.

مرخصی زایمان

قانون برای ایام بارداری و زایمان مادران شاغل ، 9 ماه مرخصی زایمان در نظر گرفته است. بخشی از مرخصی زایمان در ماه‌های پایانی بارداری و بخشی دیگر ، بعد از زایمان استفاده می شود. پس از پایان مدت مرخصی، فرد شاغل می تواند به محل کار خود برگردد و کارفرما حق اخراج یا ممانعت از شروع کار مجدد وی را ندارد، مگر اینکه خود فرد تمایلی به بازگشت نداشته باشد.

حقوق و دستمزد ایام مرخصی زایمان، پس از اتمام دوران مرخصی و توسط سازمان تأمین اجتماعی پرداخت می گردد. در ضمن این مدت جزو سوابق خدمتی (کاری) شخص نیز محاسبه می شود.

مرخصی حج

هر فرد مشمول قانون کار و تأمین اجتماعی می‌تواند جهت ادای فریضه حج واجب در طی مدت اشتغال، یک بار و به مدت یک ماه از مرخصی حج استفاده نماید. اگر شخص عازم حج دارای ذخیره مرخصی باشد، به میزان 30 روز یا مدتی که مرخصی حج گرفته، از مرخصی استحقاقی وی کسر می شود. در غیر این‌صورت مرخصی حج بدون حقوق خواهد بود.

مرخصی ازدواج

این مرخصی نوعی مرخصی تشویقی در قانون کار است که به مدت 3 روز (فقط یکبار) برای ازدواج دائم به فرد شاغل تعلق می‌گیرد. ایام این مرخصی از روزهای مرخصی استحقاقی کسر نمی‌شود. در ضمن در صورت استفاده از مرخصی ازدواج، کلیه حقوق و مزایای قانونی آن به شخص پرداخت می گردد.

مرخصی پاس شیر

مرخصی پاس شیر یکی از انواع مرخصی در قانون کار است که به منظور حمایت از مادران شیرده و ترویج تغذیه نوزاد با شیر مادر، به کارکنان زن مشمول قانون کار تعلق می‌گیرد. به موجب این قانون، زنان شاغل به مدت دو سال یا تا دو سالگی نوزاد، می‌توانند در طی ساعات کاری، به مدت یک ساعت از مرخصی ساعتی به منظور شیردهی به نوزاد استفاده کنند. اگر فرزندان دو قلو یا چند قلو باشد،‌ پاس شیردهی به دو ساعت افزایش می‌یابد.

مرخصی فوت

در صورت فوت اقوام درجه یک (همسر، فرزند، پدر و مادر) هر یک ازکارکنان مشمول قانون کار ، مدت 3 روز مرخصی با حقوق به شخص تعلق می گیرد. مدت مرخصی فوت، هیچ ارتباطی به مرخصی استحقاقی نداشته و از حقوق و دستمزد کسر نمی‌گردد. این مرخصی قابل انتقال به دیگران و یا استفاده در زمان‌‌های دیگر نیست.

مرخصی بدون حقوق در قانون کار

تا اینجا با انواع مرخصی در قانون کار آشنا شدیم. اگر میزان مرخصی‌های استحقاقی در طی سال تمام شود، مرخصی‌های بعد از آن بدون حقوق خواهد بود. در صورت استفاده از مرخصی بدون حقوق، هیچ‌ گونه حقوق و مزایایی (حقوق ماهانه، بیمه، عیدی، سنوات و …) به فرد تعلق نمی‌گیرد. جهت استفاده از مرخصی بدون حقوق، باید موافقت کارفرما و یا مسئول مربوطه کسب شود. در غیر این‌صورت غیبت غیر موجه محاسبه خواهد شد.

به طور مثال برای انجام اموری مانند تحصیل، انجام سفر‌های طولانی، گذراندن دوره آزمایشی برای کار و … می‌توان از مرخصی بدون حقوق استفاده نمود. حداکثر مدت استفاده از مرخصی بدون حقوق در قانون کار، دو سال است. این زمان در مورد مرخصی تحصیلی، به مدت دو سال دیگر قابل تمدید است. در طول مرخصی بدون حقوق بلند مدت، قرارداد کار شخص به حال تعلیق در می آید. پس از پایان مرخصی بدون حقوق، شخص می‌تواند به کار خود باز گردد.

سوالات متداول