مضرات دستگاه ایکس ری بازرسی برای انسان و مواد غذایی

اشعه ایکس کاربردهای فراوانی در علوم مختلف از جمله علم پزشکی دارد. علاوه بر این از این فناوری در بازرسی افراد یا اشیاء مختلف از جمله مواد غذایی نیز استفاده می‌شود. بالطبع اگر مقادیر اندک این اشعه برای انسان مضر بود، از آن در علم پزشکی (دستگاههای تصویر برداری مانند سی‌تی اسکن) استفاده نمی‌شد، اما آیا کسی به صورت دائم و مستمر در معرض این پرتوها قرار بگیرد، برای او ضرری نخواهد داشت. در این مقاله مضرات دستگاه ایکس ری بازرسی برای انسان و سایر موارد از جمله مواد غذایی را بررسی می‌کنیم.
تشعشعات یونیزان نوعی از تشعشعات است که انرژی کافی برای آسیب بالقوه به DNA دارد. خطرات ناشی از قرار گرفتن در معرض تشعشعات یونیزان مانند اشعه ایکس عبارتند از: افزایش اندک در احتمال ابتلا به سرطان در فردی که در معرض اشعه ایکس قرار می گیرد در مراحل بعدی زندگی.

مضرات دستگاه ایکس ری بازرسی برای انسان

دستگاه های ایکس ری بازرسی معمولاً به دو صورت بازرسی بدنی انسان و بازرسی بار و اثاثیه (چمدان) مورد استفاده قرار می‌گیرند.
اسکنرهای بازرسی ایکس ری بدنی در حال حاضر در ایران مورد استفاده قرار نمی‌گیرد و فقط در بعضی از فرودگاههای خارجی که شرایط خاصی دارند، کاربرد دارد. دز تابشی پرتو ایکس در این تجهیزات به مقداری پائین است که هیچ ضرر و خطری برای افراد ندارد.
در دستگاه ایکس ری بازرسی چمدان، تابش پرتو ایکس داخل یک تونل تصویربرداری انجام می‌شود و بدنه داخلی این تونل توسط فلز سرب پوشیده شده و هیچ پرتوی به بیرون از دستگاه نفوذ نمی‌کند. بنابراین هیچ خطری برای افرادی که در کنار دستگاه ایستاده‌اند، ندارد.

بررسی چمدان ها: در فرودگاه ها، چمدان ها با استفاده از اسکنرهای اشعه ایکس اسکن می شوند. چمدان های حمل شده از طریق اسکنرهای اشعه ایکس در ایست بازرسی امنیتی عبور می کنند، در حالی که چمدان های چک شده از طریق اسکنرهای اشعه ایکس یا سی تی (توموگرافی کامپیوتری) در مناطق امن فرودگاه عبور می کنند. اشعه ایکس در این اسکنرها برای ایجاد تصاویری از آنچه در داخل کیسه ها است استفاده می شود. فیلترهای موجود در سیستم به تصاویر اجازه می‌دهند تا بر اساس چگالی محتویات چمدان، رنگ‌بندی شوند (مثلاً مواد ارگانیک (مثلاً سیب) با شیشه یا فلزات متفاوت رنگ می‌شوند). اگرچه این اسکنرها از اشعه ایکس استفاده می‌کنند، نوعی پرتو یونیزان که می‌تواند به سلول‌های منجر به سرطان آسیب برساند، اما اسکنرها به خوبی محافظت می‌شوند. در واقع، اسکنرها به قدری محافظت می‌شوند که Health Canada به اپراتورهای اسکنر اشعه ایکس چمدان‌ها نیازی به استفاده از دزیمتر ندارد، حتی اگر این کارگران در تمام طول روز در کنار تجهیزات باشند. برخی از افراد در مورد تأثیر تشعشعات بر محتویات چمدان خود ابراز نگرانی کرده اند. توجه به این نکته ضروری است که اشعه ایکس در اسکنرهای چمدان نمی تواند چمدان یا محتویات را رادیواکتیو کند. در واقع، تنها اثر بالقوه بر روی محتوا برای فیلم عکاسی خواهد بود: فیلم هاتوگرافی بسیار با سرعت بالا و حساس ممکن است تا حدودی توسط اشعه ایکس در معرض دید قرار گیرد، اما فیلم معمولی و اشیاء شخصی معمولی آسیبی نمی بینند.

غربالگری کامل بدن: غربالگری مسافران با استفاده از اسکنرهای تمام بدن در فرودگاه ها رایج تر می شود و برای آشکار کردن اشیایی از جمله سلاح و مواد منفجره که می توانند زیر لباس پنهان شوند، انجام می شود. دو نوع اسکنر تمام بدن در حال حاضر در سرتاسر جهان مورد استفاده قرار می گیرند: اسکنرهای backscatter و اسکنرهای موج میلی متری. اسکنرهای Backscatter اشعه ایکس کم انرژی را به سمت فرد اسکن می فرستند. پرتوهای ایکس از روی پوست افراد و اشیای زیر لباس او پرتاب می‌شود و توسط اسکنر شناسایی می‌شود و برای ایجاد تصویری از سطحی که از آن پریده است استفاده می‌شود. از آنجایی که این اشعه‌های ایکس با انرژی بسیار کم به جای جذب یا عبور از پوست از روی پوست منعکس می‌شوند، دوز بسیار کمی توسط فرد اسکن‌شده دریافت می‌شود و خطر سلامتی کمی در ارتباط با اسکن وجود دارد. اسکنرهای موج میلی متری به روشی مشابه کار می کنند، اما از امواج رادیویی (RF) به جای اشعه ایکس استفاده می کنند. از آنجایی که امواج میلی متری غیریونیزه و با شدت کم هستند، هیچ خطری برای سلامتی این اسکن ها وجود ندارد. در کانادا فقط از اسکنر امواج میلی متری استفاده می شود.

کدام فلز از عبور اشعه ایکس جلوگیری میکند؟

سرب فلزی است که تا حد زیادی از عبور اشعه ایکس جلوگیری می‌کند و اشعه ایکس نمی‌تواند از آن عبور کند. برای همین برای عایق کاری داخل دستگاه های ایکس ری بازرسی از این فلز استفاده می‌شود. بدنه داخلی تونل تصویربرداری دستگاه xray از عبور و نفوذ پرتوهای به محیط بیرون جلوگیری می‌کند.

مضرات دستگاه ایکس ری بر روی مواد غذایی

دستگاههای ایکس ری بازرسی برای شناسایی انواع مواد و اشیاء همراه مسافرین مورد استفاده قرار می‌گیرد. سوال این است که آیا مسافرین داخل چمدان یا ساک مواد غذایی یا نوشیدنی همراه داشته باشند، اشعه X برای آنها مضر خواهد بود یا نه؟
جواب منفی است. بدلیل اینکه این مواد فقط یکبار در معرض تابش اشعه ایکس، (آنهم به مقدار خیلی کم) قرار می‌گیرند. بنابراین هیچ ضرری برای آنها ندارد و این مواد رادیو اکتیو نمی‌شوند و ماهیت آنها تغییر نمی‌کند. بنابراین با خیال راحت می‌توانید آنها را نوش جان کنید.

در حال حاضر از دستگاههای ایکس ری مخصوص برای بازرسی مواد غذایی در کارخانجات تولید مواد غذایی مانند انواع کنسروها و … نیز استفاده می‌شود، تا آنها را بابت وجود ناخالصی‌هایی مانند شیشه، چوب و … غربالگری کند. این دستگاهها نیز مضراتی برای مواد غذایی تولید شده ندارد. چرا که فقط یکبار هر ماده غذایی را اسکن می‌کنند و از همه مهمتر، در دز بسیار پائین بر روی مواد غذایی تابیده می‌شوند.

آیا دستگاه ایکس ری خودرویی برای رانندگان مضر است؟

دستگاه های ایکس ری خودرویی نیز از مواردی است که رانندگان در معرض تابش اشعه X قرار می‌گیرند. در ساخت این تجهیزات تمامی استانداردها و موارد ایمنی رعایت شده است.
حد مجاز دز دریافتی اشعه X در افراد عادی برابر 1000 میکرو سیورت در سال است. اگر هر راننده به صورت میانگین در هر اسکن، حدود میکرو سیورت دز اشعه ایکس دریافت کند، تا 1000 اسکن در سال، با هیچ آسیبی مواجه نخواهد شد.

سوالات کاربران

آیا قرار گرفتن در معرضع اشعه ایکس خطر ابتلا به سرطان را دارد؟

اکثر دانشمندان و آژانس های تحقیقاتی موافقند که حتی دوزهای کوچک گاما و اشعه ایکس می‌تواند خطر ابتلا به سرطان را افزایش دهد. به طور کلی، هر چه دوز قرار گرفتن در معرض اشعه کمتر باشد، افزایش خطر کمتر است.

چه میزان تشعشع ایکس ری مضر است ؟

اگر دوزهای بیش از 1000 mSv در یک دوره طولانی دریافت شود، احتمال کمتری دارد که اثرات اولیه بر سلامتی داشته باشند، اما خطر قطعی ایجاد سرطان را سال‌ها بعد ایجاد می‌کنند. بالاتر از حدود mSv 100، احتمال سرطان (به جای شدت بیماری) با دوز افزایش می یابد.

دریافت چه میزان اشعه ایکس در سال بی خطر است؟

حد مجاز دوز تعیین شده برای افراد جامعه از منابع اشعه ایکس غیرپزشکی یا دندانپزشکی (مانند دستگاه های اشعه ایکس فرودگاه) 100 میلی ریم در سال است. هیچ محدودیتی برای قرار گرفتن در معرض منابع تشخیصی و درمانی مناسب تجویز شده برای بیمار وجود ندارد.

چند بار می توانیم از دستگاه xray استفاده کنیم؟

یک فرد سالم متوسط می‌تواند با خیال راحت تا 1000 بار در طول عمرش در معرض اشعه x تجهیزات موجود (ایکس ری پزشکی یا بازرسی) قرار گیرد.

ام آر آی ایمن تر از سی تی اسکن است؟

سازمان غذا و داروی ایالات متحده تخمین می‌زند که خطر اضافی ابتلای هر فرد به سرطان کشنده از یک روش معمول CT حدود 1 در 2000 است. MRI از پرتوهای یونیزان استفاده نمی‌کند.