تایمست مجله تکنولوژی
در نظام پرداخت حقوق و دستمزد، مزایای حقوقی به طور کلی به دو دسته‌ی اصلی تقسیم می‌شوند: مزایای مستمر و مزایای غیر مستمر. مزایای مستمر آن دسته از پرداخت‌هایی هستند که به صورت منظم، ماهیانه و در قالب قرارداد کاری به کارکنان پرداخت می‌شوند. این مزایا بخش اصلی و پایدار دریافتی‌های کارکنان را تشکیل می‌دهند. در مقابل، مزایای غیر مستمر اغلب به صورت مقطعی و در بازه‌های زمانی خاص یا بر اساس شرایط خاص کاری به کارمند تعلق می‌گیرند و ممکن است نقدی یا غیر نقدی باشند.
1. مزایای مستمر (نقدی)
این دسته از مزایا شامل پرداخت‌هایی است که هر ماه به طور منظم در فیش حقوقی کارکنان لحاظ می‌شود. مهم‌ترین آن‌ها شامل حقوق پایه است که به عنوان مبلغ ثابت در قرارداد کار تعیین می‌شود. مزایای تبعی مانند حق سرپرستی، حق سختی کار یا حق شغل نیز به دلیل شرایط خاص یا ماهیت شغل به کارمند اختصاص می‌یابد.
همچنین مزایایی مانند حق اولاد، حق خواروبار، حق مسکن و پایه سنوات به عنوان کمک هزینه‌های ماهیانه برای حمایت از معیشت کارکنان در نظر گرفته می‌شوند. مزایای انگیزشی نیز به منظور تشویق عملکرد بهتر و افزایش بهره‌وری پرداخت می‌گردند. در کنار این موارد، مزایای رفاهی مانند بن کارگری یا تسهیلات وام و نیز پرداخت اضافه‌کاری برای ساعات کار مازاد، جزو این گروه قرار دارند.
2. مزایای غیر مستمر (نقدی و غیر نقدی)
این نوع از مزایا در دوره‌های مشخص یا در شرایط خاص به کارمندان پرداخت می‌شوند. پاداش‌ها و تشویق‌های مرتبط با عملکرد، عیدی پایان سال، پاداش‌های مناسبتی و بن خواروبار از جمله مزایای نقدی غیر مستمر هستند. همچنین هزینه‌های درمانی، کمک‌هزینه سفرهای کاری، حقوق مرخصی استحقاقی و بازخرید مرخصی نیز در این دسته قرار می‌گیرند. این مزایا بیشتر جنبه حمایتی و جبرانی داشته و به بهبود انگیزه و رضایت شغلی کارکنان کمک می‌کنند.
3. مزایای غیر نقدی
علاوه بر پرداخت‌های نقدی، برخی از سازمان‌ها مزایایی را نیز به صورت غیر نقدی در اختیار کارکنان قرار می‌دهند. از جمله این مزایا می‌توان به بیمه درمانی برای پوشش هزینه‌های پزشکی، خودروی سازمانی جهت انجام امور کاری، مسکن سازمانی برای سکونت، و تسهیلات آموزشی برای ارتقاء توانمندی‌های شغلی اشاره کرد. همچنین در برخی سازمان‌ها امکان استفاده از ساعات کاری منعطف برای کارکنان فراهم می‌شود تا بین کار و زندگی شخصی خود تعادل بهتری برقرار کنند.
در مجموع، ساختار مزایای حقوقی با هدف ایجاد انگیزه، ارتقاء بهره‌وری و حمایت از کارکنان طراحی شده و بسته به سیاست‌های هر سازمان، می‌تواند ترکیبی از انواع مزایای نقدی و غیر نقدی باشد.
حقوق و دستمزد یعنی چه؟
حقوق و دستمزد همان مبلغی است که کارفرما بابت انجام کار، طبق توافق، به کارگر یا کارمند پرداخت می‌کند. اما این مبلغ، خودش شامل چند بخش مختلف است که بهتر است با آن‌ها آشنا شوید.
۱. حقوق پایه یا مزد مبنا
این همان مبلغ ثابت و مشخصی است که هر ماه در فیش حقوقی‌تان می‌آید و در آن خبری از پاداش، اضافه‌کاری یا کسورات نیست. حقوق پایه، پایه محاسبه سایر دریافتی‌هاست.
در سازمان‌هایی که طرح طبقه‌بندی مشاغل دارند، این مبلغ از مزد گروه شغلی + پایه سنوات تشکیل می‌شود. در دیگر کارگاه‌ها، مزایایی مثل سختی کار، بدی آب و هوا، سرپرستی یا مأموریت هم به عنوان مزایای تابع شغل به حقوق پایه افزوده می‌شوند.
۲. حقوق یا دستمزد پرداختنی (خالص دریافتی)
این همان مبلغ نهایی است که پس از اضافه شدن مزایا و کم شدن کسورات، آخر ماه به حساب‌تان واریز می‌شود. مواردی مثل:
- پاداش عملکرد
- هزینه رفت و آمد
- سهم بیمه تکمیلی کارمند
مزایایی که جزو حقوق پایه نیستند
برخی مزایا، هرچند در فیش حقوقی درج می‌شوند، اما جزو حقوق پایه یا مزد مبنا به‌حساب نمی‌آیند، مثل:
- حق مسکن
- بن کارگری (حق خواروبار)
- حق اولاد
- پاداش افزایش تولید
شناخت این موارد باعث می‌شود در زمان مذاکره برای حقوق، یا بررسی قرارداد کاری، تصویر شفاف‌تری از دریافتی واقعی خود داشته باشید.
حق‌السعی در قانون کار چیست؟
در قانون کار، اصطلاحی به نام “حق‌السعی” یا “حق‌الزحمه” وجود دارد که دانستن آن برای همه کارکنان و کارفرمایان مهم است. اما این اصطلاح دقیقاً به چه چیزی اشاره دارد؟
تعریف حق‌السعی
حق‌السعی یعنی تمام دریافتی‌های قانونی که کارگر به واسطه قرارداد کاری، از کارفرما می‌گیرد. برخلاف تصور رایج، این فقط شامل “حقوق ماهانه” نمی‌شود، بلکه مجموعه‌ای از پرداخت‌ها و مزایا را در بر می‌گیرد.
حق‌السعی شامل چه مواردی می‌شود؟
برخی از مهم‌ترین مواردی که در قالب حق‌السعی به کارگر پرداخت می‌شوند عبارت‌اند از:
- مزد یا حقوق ماهیانه
- سود یا پاداش سالیانه
- کمک هزینه مسکن
- بن کارگری یا کمک هزینه خرید مایحتاج
- هزینه ایاب و ذهاب (رفت و آمد)
- مزایای نقدی یا غیر نقدی شغلی
- حق اولاد (کمک هزینه عائله‌مندی)
- حق مأموریت
- پاداش افزایش تولید
این مجموعه نشان می‌دهد که حق‌السعی فقط یک عدد ثابت در فیش حقوقی نیست، بلکه ترکیبی از پرداخت‌های مستقیم و غیرمستقیم به کارگر است.
چه چیزهایی جزو حق‌السعی نیستند؟
برخی فوق‌العاده‌ها در دسته حق‌السعی قرار نمی‌گیرند و جداگانه در فیش حقوقی منظور می‌شوند. مثال:
- اضافه کاری
- شب‌کاری
قوانین کلیدی حقوق و دستمزد که باید بدانید
اگر در حال کار هستید یا به‌عنوان کارفرما با نیروی انسانی سر و کار دارید، دانستن قوانین حقوق و دستمزد به شما کمک می‌کند تا هم از حقوق خود دفاع کنید و هم از بروز مشکلات قانونی جلوگیری شود. در ادامه، مهم‌ترین قوانین حقوق و دستمزد را به زبان ساده مرور می‌کنیم:
۱. حداقل حقوق و مزایا
هر سال، شورای عالی کار حداقل حقوق پایه و مزایای قانونی کارگران را تصویب می‌کند. این مصوبات برای همه کارفرمایان الزامی است و تخطی از آن، می‌تواند منجر به شکایت کارگر و پیگیری قانونی شود.
۲. نحوه محاسبه حقوق ماهانه
حقوق ماهانه بر مبنای ۳۰ روز کاری محاسبه می‌شود. برای ماه‌های با تعداد روز متفاوت، به این شکل عمل می‌شود:
- ماه ۳۱ روزه: حقوق ÷ ۳۰ × ۳۱
- ماه ۲۹ روزه: حقوق ÷ ۳۰ × ۲۹
۳. ساعت کاری مجاز
- ساعت کاری استاندارد در هفته: ۴۴ ساعت
- حداکثر ساعت کاری در روز: ۸ ساعت
- در مشاغل سخت و زیان‌آور: ۳۶ ساعت در هفته (روزانه ۶ ساعت)
۴. تعطیلی جمعه
روز جمعه تعطیل رسمی برای همه کارکنان است، اما باید در حقوق ماهانه لحاظ شود. اگر کارگری در روز جمعه هم کار کند، مشمول اضافه‌کاری خواهد بود.
۵. اضافه‌کاری
حداکثر اضافه کاری مجاز در یک روز کاری، ۴ ساعت است. پرداخت این اضافه کار باید با نرخ قانونی محاسبه شود (معمولاً ۴۰٪ بیشتر از مزد عادی).
۶. مزایای پایان خدمت (سنوات)
کارفرما موظف است به ازای هر سال کارکرد کارمند، معادل یک ماه حقوق آخر را به‌عنوان سنوات پایان خدمت پرداخت کند.
۷. عیدی و پاداش
عیدی سالانه برابر است با دو برابر پایه حقوق، به شرطی که از سقف سه برابر حداقل حقوق سال تجاوز نکند. این مبلغ معمولاً در پایان سال پرداخت می‌شود.
۸. ممنوعیت تبعیض
هیچ کارفرمایی اجازه ندارد دستمزد افراد را بر اساس جنسیت، قومیت، مذهب یا نژاد تعیین کند و عدالت در پرداخت یکی از اصول مهم قانون کار است.
۹. زمان‌بندی پرداخت حقوق
پرداخت حقوق باید منظم، در زمان مشخص و کامل باشد. تأخیر در پرداخت یا پرداخت ناقص می‌تواند تخلف محسوب شده و قابل پیگیری قانونی است.
آشنایی با انواع مزایا در محیط کار
در کنار حقوق پایه، کارکنان در محیط‌های کاری مشمول مزایای مختلفی می‌شوند که گاهی در فیش حقوقی دیده می‌شوند و گاهی به صورت موردی پرداخت می‌گردند. این مزایا به دو دسته اصلی مستمر و غیرمستمر و همچنین نقدی و غیرنقدی تقسیم می‌شوند.
🟢 مزایای مستمر: پرداخت منظم ماهانه یا سالانه
این نوع مزایا به طور منظم در لیست حقوق کارکنان ثبت شده و پرداخت آن‌ها تکرار شونده است. مزایای مستمر ممکن است نقدی یا غیرنقدی باشند.
✅ ۱. مزایای مستمر نقدی
این مزایا به صورت ماهانه و قابل‌محاسبه پرداخت می‌شوند و شامل موارد زیر هستند:
- حق اولاد: کمک‌هزینه برای هر فرزند مشروط به شرایط خاص مثل سن، تحصیل یا بیماری. در سال ۱۴۰۳، برای هر فرزند: ۷,۱۶۶,۱۸۴ رالت
- حق مسکن: کمک‌هزینه ماهانه برای جبران هزینه‌های مسکن؛ در سال ۱۴۰۳ برابر با ۹,۰۰۰,۰۰۰ راله
- حق ایاب و ذهاب: کمک‌هزینه رفت‌وآمد؛ گرچه در قانون به پرداخت نقدی اشاره نشده، در عمل رایج است.
- بن کارگری (حق خواروبار): برای تأمین مایحتاج خانوار، در سال ۱۴۰۳ برابر با ۱۴,۰۰۰,۰۰۰ رالک
- حق تأهل: کمک هزینه ماهانه ۵,۰۰۰,۰۰۰ رالر برای متأهلین (مصوب سال ۱۴۰۳)
- فوق‌العاده‌ها: مانند بدی آب و هوا، نوبت‌کاری، کشیک، سختی کار، حق جذب و سایر مزایای مرتبط با شرایط شغل یا محل خدمت
✅ ۲. مزایای مستمر غیرنقدی
این‌ها مزایایی هستند که به صورت کالا یا خدمات در اختیار کارگر قرار می‌گیرند:
- استفاده از مسکن سازمانی (با یا بدون اثاثیه)
- استفاده از وسیله نقلیه شرکتی (با یا بدون راننده)
- سبد کالا یا اقلام مصرفی که به صورت ماهانه یا منظم داده می‌شود
🟠 مزایای غیرمستمر: پرداخت‌های مقطعی و موردی
مزایای غیرمستمر، وابسته به عملکرد، مناسبت‌های خاص یا شرایط خاص شغلی هستند و به طور ثابت و ماهانه پرداخت نمی‌شوند.
🔹 ۱. مزایای غیرمستمر نقدی
- اضافه کاری: برای ساعت‌های کاری بیش از حد مجاز روزانه
- پاداش عملکرد: برای کارکنانی که فراتر از حد انتظار عمل می‌کنند
- عیدی و پاداش آخر سال: برای جبران هزینه‌های پایان سال
- پرداخت‌های درمانی: کمک‌هزینه‌های مرتبط با بیماری یا درمان
- پاداش بهره وری و تولید
- خسارت اخراج یا ترک کار
- بازخرید مرخصی‌های استفاده‌نشده یا سابقه خدمت
🔹 ۲. مزایای غیرمستمر غیرنقدی
معمولاً شامل مواردی مثل ارزاق مناسبتی مانند بسته‌های غذایی در عید نوروز، ماه رمضان یا مناسبت‌های خاص می‌شود.
🟢 مزایای متفرقه
1. مزایای به تبع شغل (شغلی)
این نوع مزایا فقط مخصوص برخی موقعیت‌های شغلی خاص هستند و برای جبران سختی، شرایط محیطی یا مسئولیت‌های بالاتر طراحی شده‌اند.
ویژگی‌ها:
- فقط به بعضی از مشاغل تعلق می‌گیرد
- برای جبران شرایط سخت یا خاص کاری پرداخت می‌شود
- مبلغ آن توافقی است و معمولاً قانون عدد مشخصی برای آن تعیین نکرده
- جزو مزد ثابت محسوب می‌شود و مشمول مالیات است
مثال:
🔹حق سختی کار 🔹حق سرپرستی 🔹حق جذب 🔹فوق‌العاده بدی آب و هوا
2. مزایای به تبع شاغل (مزایای رفاهی)
این مزایا ربطی به نوع شغل نداشته و به همه کارکنان مشمول قانون کار تعلق می‌گیرند. معمولاً شورای عالی کار هر سال مبلغ این مزایا را مشخص می‌کند.
ویژگی‌ها:
- به همه کارکنان داده می‌شود
- پرداخت آن‌ها به صورت ماهانه و مستمر است
- جزو مزد پایه نیستند، بنابراین در محاسبه عیدی، سنوات و اضافه کاری اثر ندارند
- بیشتر جنبه حمایتی دارند
مثال:
🔹حق مسکن 🔹بن کارگری (خواروبار) 🔹حق اولاد 🔹حق تأهل
3.مزایای غیرمالی: فراتر از پول
برخی از مزایا جنبه مالی ندارند اما تأثیر زیادی بر رضایت شغلی، بهره‌وری و وفاداری کارکنان دارند. این نوع مزایا به نیازهای حرفه‌ای، روانی و اجتماعی کارمندان پاسخ می‌دهند.
نمونه‌هایی از مزایای غیرمالی:
- 🎓 آموزش و توسعه مهارت‌ها: برگزاری دوره‌ها و کارگاه‌های تخصصی برای ارتقای دانش شغلی
- 🍽️ امکانات رفاهی: مثل ناهار رایگان، باشگاه ورزشی، اتاق استراحت یا تفریح
- 🕒 ساعات کاری منعطف: امکان تنظیم ساعات کاری با توجه به شرایط زندگی شخصی
- 🏠 دورکاری: کاهش رفت و آمد و افزایش تعادل کار و زندگی
- 🤝 فرهنگ سازمانی مثبت: احترام، شفافیت و حس تعلق در محیط کار
- 🎉 رویدادهای تیم‌سازی: جشن‌ها، مسابقات و برنامه‌های جمعی برای تقویت روحیه تیمی
