تایمست مجله تکنولوژی
درک درست مفاهیم «کارگر» و «کارفرما» فقط برای دانشجویان حقوق یا وکلا اهمیت ندارد، بلکه هر کسی که در یک محیط کاری فعالیت می‌کند، باید بداند این مفاهیم در قانون دقیقاً به چه معنا هستند. اختلافات شغلی، قراردادهای استخدامی، بیمه، سنوات، پاداش و حتی حق شکایت در هیأت‌های حل اختلاف همگی بر اساس تعاریف قانونی استوار هستند. در این مقاله، به بررسی جامع تعریف کارگر و کارفرما در قانون کار ایران، انواع کارگر، تفاوت کارفرما و صاحب کار، و معنی کارگر ساده خواهیم پرداخت.
تعریف کارگر در قانون کار
مطابق ماده ۲ قانون کار جمهوری اسلامی ایران:
کارگر کسی است که به هر عنوان در مقابل دریافت حق‌السعی، به درخواست کارفرما کار می‌کند؛ اعم از کار فکری، یدی، ساده یا تخصصی.
این تعریف قانونی، دید وسیع‌تری نسبت به تصور عمومی از واژه «کارگر» دارد. در عرف جامعه، کارگر معمولاً به افراد شاغل در کارهای یدی و فیزیکی اطلاق می‌شود؛ اما از منظر قانون، هر شخصی که در مقابل دریافت مزد یا حقوق، تحت نظارت یا به دستور فرد یا سازمان دیگری کار می‌کند، کارگر محسوب می‌شود.
سه عنصر اصلی در این تعریف وجود دارد:
- دریافت حق‌السعی: شامل حقوق، مزایا، پاداش، اضافه‌کار و سایر دریافتی‌ها
- انجام کار برای دیگری: رابطه‌ای مبتنی بر وابستگی شغلی
- درخواست کارفرما: وجود تبعیت و رابطه استخدامی
کارگر از نظر لغوی به فرد کار کننده در کارخانه یا کارگاه گفته می‌شود. اما از نظر قانون؛ کارگر به هر شخص حقیقی اطلاق می‌شود که با هر عنوان در مقابل دریافت دستمزد و سایر مزایا به درخواست کارفرما کار می‌کند. بنابراین عبارت کارگر در قانون کار می‌تواند شامل کارگر، مهندس، کارمند، تکنیسین و حتی پزشک باشد که در ازاء دریافت مزد، در یک محیط کاری به انجام وظایف می‌پردازند.
بر همین اساس، حتی یک متخصص فناوری اطلاعات در شرکتی خصوصی که به ازاء حقوق مشخص و تحت دستور مدیر عامل فعالیت می‌کند نیز از منظر قانونی، کارگر محسوب می‌شود.
انواع کارگر در قانون کار
در قانون کار، طبقه‌بندی صریحی برای انواع کارگر ارائه نشده، اما در عمل و با توجه به عرف بازار کار و رویه‌های اجرایی، می‌توان انواع کارگر را به شکل زیر تقسیم‌بندی کرد:
بر اساس مهارت:
- کارگر ساده: فردی که برای انجام امور اولیه و بدون نیاز به تخصص استخدام می‌شود. مانند: نظافتچی، کارگر انبار، کارگر ساختمانی بدون تخصص
- کارگر نیمه‌ماهر: فردی با اندکی تجربه یا آموزش اولیه در زمینه کاری مشخص
- کارگر ماهر یا متخصص: فردی دارای دانش فنی، مدرک یا تجربه تخصصی، مانند: برق‌کار صنعتی، جوشکار حرفه‌ای، تکنسین فنی
بر اساس نوع رابطه استخدامی:
- کارگر دائمی: قرارداد استخدام نامحدود دارد؛ اخراج وی مستلزم طی فرآیند قانونی خاص است.
- کارگر موقت: با قرارداد مدت‌دار مشغول به کار است و رابطه استخدامی با پایان قرارداد خاتمه می‌یابد.
- کارگر پیمانکاری: از طریق شرکت واسطه (پیمانکار) استخدام شده و با کارفرمای اصلی ارتباط مستقیم ندارد.
شناخت این دسته‌بندی‌ها به‌خصوص در مسائل مربوط به حقوق، بیمه، شکایات و مزایای پایان‌کار اهمیت بسیاری دارد.
تعریف کارفرما در قانون کار
مطابق ماده ۳ قانون کار:
کارفرما شخصی است حقیقی یا حقوقی که کارگر به درخواست و به حساب او کار می‌کند و مسئول پرداخت حق‌السعی به وی است.
همچنین تمامی کسانی که اداره کارگاه را برعهده دارند، از منظر قانونی نماینده کارفرما محسوب شده و مسئولیت‌های وی را در قبال کارگران بر عهده دارند.
نکات کلیدی در تعریف کارفرما:
- کارفرما می‌تواند شخص حقیقی (مثلاً صاحب مغازه) یا حقوقی (شرکت، سازمان) باشد.
- مسئولیت اصلی او شامل پرداخت دستمزد و هدایت امور کاری است.
- نمایندگان کارفرما در کارگاه، از نظر قانون دارای مسئولیت مشابه خود کارفرما هستند.
مثال: اگر یک مدیر منابع انسانی، مستقیماً مسئول اداره کارگران و پرداخت حقوق آنها باشد، در صورت بروز مشکل، همانند کارفرما پاسخ‌گو خواهد بود.
گاهی ممکن است که کارفرما یا صاحب یک کسب و کار به صورت مستقیم در محل کار حضور نداشته باشد و نمایندگانی از طرف او (مدیران و مسئولان) عهده‌دار اداره کارگاه یا شرکت باشند. این افراد به عنوان نماینده کارفرما شناخته می‌شوند و دستورات آنها به عنوان نمایندگان قانونی کارفرما لازم الاجرا است. از طرف دیگر مسئولیت تمامی تعهداتی است که نمایندگان او در قبال کارگر به عهده می‌گیرند، متوجه شخص کارفرما است و در صورت قصور نمایندگان، کارفرما باید جوابگو باشد.
تفاوت کارفرما و صاحب کار
در محاوره عمومی، اصطلاحات «کارفرما» و «صاحب کار» اغلب به جای هم استفاده می‌شوند، اما در فضای حقوقی این دو مفهوم تفاوت‌هایی دارند:
| موضوع | کارفرما | صاحب کار |
| مسئول استخدام و پرداخت حقوق | دارد | ممکن است نداشته باشد |
| اداره مستقیم کارگاه | دارد | الزاماً ندارد |
| رابطه استخدامی با کارگر | برقرار است | ممکن است برقرار نباشد |
مثال: شهرداری تهران ممکن است «صاحب کار» یک پروژه عمرانی باشد، اما کارگران پروژه با شرکت پیمانکاری قرارداد دارند؛ بنابراین شرکت پیمانکار «کارفرما»ی قانونی کارگران محسوب می‌شود.
نکات مهم و سوالات رایج
1. آیا همه دریافت‌کنندگان حقوق، کارگر محسوب می‌شوند؟
خیر. کارگر بودن منوط به وجود رابطه‌ی تبعیت کاری، انجام کار برای دیگری و دریافت حق‌السعی است. مدیران، شرکای تجاری یا مشاوران قراردادی معمولاً کارگر محسوب نمی‌شوند.
2. آیا مدیرعامل یک شرکت کارگر است؟
اگر مدیرعامل طبق قرارداد مشخص، در برابر هیئت‌مدیره و به ازای حقوق معین کار کند، ممکن است از منظر قانون کار، مشمول تعریف کارگر باشد.
3. آیا کارگر ساده حقوق کمتری دارد؟
قانون کار برای همه کارگران، حقوق پایه، مزایا، بیمه و سنوات را به‌صورت مساوی تعریف کرده است. اما دستمزد توافقی ممکن است بسته به سطح مهارت و نوع کار متفاوت باشد.
جمع‌بندی
شناخت دقیق مفاهیمی چون «کارگر»، «کارفرما»، «کارگر ساده» و تفکیک آنها از اصطلاحاتی مثل «صاحب کار» برای هر فعال اقتصادی، مدیر، مشاور یا نیروی انسانی حیاتی است. این تعاریف، پایه تنظیم قراردادها، حل اختلافات، تعیین حقوق و تصمیم‌گیری‌های قانونی هستند. قانون کار ایران با دقت این روابط را تعریف کرده و آگاهی از آن، جلوی بسیاری از مشکلات احتمالی را خواهد گرفت.
مقالات مرتبط :
